Bệnh TIC là gì? Dấu hiệu, nguyên nhân và cách phòng ngừa

TIC không đơn thuần là một hành vi “giật mắt” hay “lắc đầu” như nhiều người vẫn nghĩ. Đây là một rối loạn thần kinh có thể ảnh hưởng lâu dài đến tâm lý, khả năng giao tiếp và chất lượng sống của người bệnh. Vậy bệnh TIC thực chất là gì? Có những dấu hiệu nào giúp nhận biết sớm? Nguyên nhân nào gây ra tình trạng này và liệu có thể phòng ngừa hiệu quả không? Bài viết dưới đây sẽ giúp bạn giải đáp toàn diện về những câu hỏi bệnh TIC.

Bệnh TIC là gì?

Tic là một dạng rối loạn vận động thần kinh, đặc trưng bởi những cử động hoặc âm thanh lặp đi lặp lại, không tự chủ, xảy ra bất ngờ và không có mục đích rõ ràng. Người mắc TIC thường không kiểm soát được những hành vi này, dù họ nhận thức rõ rằng bản thân đang có hành vi bất thường.

TIC được phân loại thuộc nhóm rối loạn phát triển thần kinh, tương tự như ADHD và rối loạn tự kỷ. Trong nhiều trường hợp, bệnh này bắt đầu từ thời thơ ấu, thường gặp ở độ tuổi từ 5 đến 10, nếu không được can thiệp đúng lúc, sẽ tiếp diễn đến tuổi trưởng thành hoặc phát triển thành hội chứng nặng hơn không thể kiểm soát.

Điểm đáng nói là TIC không phải lúc nào cũng biểu hiện thường xuyên. Một số trường hợp chỉ phát ra dưới tác động căng thẳng, lo âu hoặc khi tập trung cao độ, khiến nhiều người lầm tưởng là do thói quen hay nghịch ngợm.

Các dạng TIC phổ biến

Thông thường Tic được biết đến là triệu chứng giật mắt hay nhăn mặt. Ngoài ra còn tới hàng triệu biểu hiện khác nhau tùy theo dạng mà người bệnh mắc phải. Tic được chi làm 2 nhóm chính:

Tic vận động:

Là những cử động bất chợt, nhanh, lặp lại ở một hoặc nhiều nhóm cơ, những hành vi thường gặp như: Nháy mắt liên tục, nhăn mặt, giật vai, gật đầu hoặc lắc đầu không củ đích, giơ tay, đập chân không ý thức, co giật nhẹ các nhóm cơ. Tic vận động có thể đơn giản hoặc phức tạp hơn đó là đập chân tay loạng choạng, không thể kiểm soát, cơ mặt co giật liên tục.

Tic âm thanh:

Biểu hiện bằng những âm thanh hoặc từ ngữ lặp lại, không tự kiểm soát. Một số biểu hiện phổ biến như hắng giọng, khịt mũi, ho khan không lý do, lặp lại tiếng động khạc giọng, thốt ra lời nói không phù hợp, nhại lại lời người khác trong tâm trí hoặc trong lời nói.

Dấu hiệu nhận biết người mắc rối loạn TIC

Không phải cứ nháy mắt hay phát âm lặp lại là mắc TIC, tuy nhiên nếu những hành vi đó kéo dài, có tần suất tăng dần và không thể kiểm soát, rất có thể đó là rối loạn TIC.

Một số dấu hiệu phổ biến mà người thân hoặc thầy cô giáo có thể nhận ra:

• Hành vi lặp đi lặp lại: các động tác, cử chỉ giống nhau, như máy móc, xảy ra nhiều lần mỗi ngày.
• Tăng lên khi căng thẳng: biểu hiện TIC rõ rệt hơn khi người bệnh hồi hộp, lo âu, hoặc bị kích thích tâm lý.
• Không tự kiểm soát được: dù biết mình đang làm gì nhưng không thể dừng lại, hoặc dừng được chỉ trong thời gian ngắn.
• Có cảm giác báo trước: nhiều người mô tả cảm giác “nhoi nhói”, “ngứa ngáy”, “căng tức” trước khi TIC xảy ra.
• Ảnh hưởng học tập, giao tiếp: mất tập trung, ngại giao tiếp, dễ bị trêu chọc hoặc kỳ thị.

Đặc biệt ở trẻ em, TIC có thể dẫn tới giảm sút kết quả học tập, mất tự tin, trầm cảm nhẹ nếu bị bạn bè chế giễu. Việc phát hiện và can thiệp sớm có ý nghĩa cực kỳ quan trọng, giúp tránh diễn tiến nặng hơn.

Nguyên nhân gây ra bệnh TIC

Nhiều nghiên cứu chỉ ra rằng TIC có tính di truyền trong gia đình. Nếu cha mẹ hoặc anh chị em từng mắc TIC thì nguy cơ trẻ em trong gia đình mắc bệnh cao gấp 3-5 lần

Tic có liên quan đến bất thường dẫn truyền dopamine, một chất truyền tin quan trọng trong não. Khi hệ thống dopamine hoạt động quá mức hoặc thiếu cân bằng, dễ gây ra các hành vi vận động bất thường.

Tác động từ môi trường sống căng thẳng, áp lực từ học hành quá mức, thiếu ngủ và dinh dưỡng kém, tổn thương tâm lý gây ra sang chấn, bị bắt nạt, gia đình bất hòa. Một số nghiên cứu cũng ghi nhận mối liên hệ giữa TIC và nhiễm khuẩn do liên cầu khuẩn nhóm A

Tic không do người bệnh cố ý gây ra, đây là điểm then chốt cần dược xã hội hiểu đúng. Thay vì trách móc, việc tạo môi trường an toàn, hỗ trợ tinh thần và hướng dẫn đúng cách sẽ giúp cải thiện tình trạng này rõ rệt.

TIC có phòng ngừa được không?

Mặc dù bệnh TIC phần lớn có yếu tố di truyền và thần kinh, nhưng vẫn có cách để kiểm soát, ngăn ngừa tái phát và giảm mức độ nghiêm trọng. Điều quan trọng là phải hành động sớm.

Giữ tâm lý ổn định cho trẻ:

• Hạn chế la mắng, áp lực học hành quá mức.
• Tạo không gian thoải mái, an toàn để trẻ phát triển.
• Khuyến khích trẻ bộc lộ cảm xúc, trò chuyện thường xuyên.

Thiết lập thói quen sinh hoạt lành mạnh:

• Ngủ đủ giấc, ăn uống đủ chất.
• Hạn chế thức ăn chứa caffeine, đường tinh luyện quá nhiều.
• Tập luyện thể thao nhẹ nhàng (bơi lội, yoga, thiền).

Phát hiện sớm các biểu hiện bất thường:

• Theo dõi tần suất và mức độ các hành vi lặp lại.
• Ghi chép để so sánh theo tuần.
• Đưa đi khám nếu hành vi kéo dài trên 4 tuần hoặc ảnh hưởng cuộc sống.

Tư vấn và điều trị chuyên sâu:

• Gặp bác sĩ tâm lý hoặc bác sĩ thần kinh nhi.
• Áp dụng liệu pháp hành vi nhận thức (CBT) cho trẻ.
• Một số trường hợp cần điều trị thuốc (như clonidine, aripiprazole), nhưng chỉ dùng khi thực sự cần thiết và có chỉ định của chuyên gia.

Điều quan trọng nhất là không nên chờ đợi. Việc “để lớn rồi tự hết” là quan niệm sai lầm và nguy hiểm. Càng phát hiện và hỗ trợ sớm, khả năng phục hồi và phát triển bình thường càng cao.

Bệnh TIC tuy không gây nguy hiểm tính mạng nhưng ảnh hưởng rất lớn đến tâm lý, hành vi và sự phát triển toàn diện của người bệnh, đặc biệt là ở trẻ nhỏ. Việc hiểu rõ TIC là gì, nhận diện các dạng TIC phổ biến, phân tích nguyên nhân và chủ động phòng ngừa chính là chìa khóa để ngăn chặn bệnh tiến triển nặng.