Tế bào gốc là gì? Có chữa được bách bệnh?

Trong nhiều năm qua, tế bào gốc được xem như là chìa khóa vàng trong y học hiện đại, gắn liền với những công dụng nổi bật như trẻ hóa, tái tạo mô, có khả năng chữa bệnh nan y. Không ít người tin rằng tế bào gốc có thể chữa được bách bệnh, tuy nhiên không phải ai cũng có khả năng hợp với thuốc. Vậy tế bào gốc thực chất là gì? hoạt động như thế bào và tiềm năng ra sao? Hãy cùng tham khảo bài viết sau đây để hiểu rõ hơn.

Tế bào gốc là gì? Các loại tế bào gốc hiện nay

Trong những năm gần đây, cụm từ “tế bào gốc” xuất hiện ngày càng nhiều trên các phương tiện truyền thông, đặc biệt gắn liền với hy vọng chữa bệnh tật.

Tế bào gốc (stem cell) là những tế bào có khả năng tự tái tạo và biệt hóa thành nhiều loại tế bào chuyên biệt khác nhau trong cơ thể. Nói dễ hiểu hơn, từ một tế bào gốc ban đầu có thể phát triển thành tế bào thần kinh, cơ máu hay xương…Đây chính là tiềm năng trong giới y học như một vật liệu quý giá để tái tạo mô và cơ quan bị tổn thương.

Hiện nay khoa học phân loại tế bào gốc thành một số nhóm chính:

• Tế bào gốc phôi (Embryonic stem cells): Có nguồn gốc từ phôi giai đoạn sớm, có khả năng biệt hóa thành hầu hết các loại tế bào. Tuy nhiên việc sử dụng tế bào gốc phôi gây nhiều tranh cãi để mặt đạo đức.
• Tế bào gốc trưởng thành (Adult stem cells): Tồn tại trong các mô cơ đã phát triển hoàn chỉnh, như tủy xương, máu, mô mỡ. Khả năng biệt hóa hạn chế hơn so với tế bào gốc phôi, nhưng an toàn hơn trong ứng dụng lâm sàng.
• Tế bào gốc cảm ứng đa nang (iPSCs): Được tạo ra bằng cách tái lập trình tế bào trưởng thành trạng thái giống tế bào phôi. Công nghệ iPSCs mở ra hướng đi mới trong ngành y khoa.

Cơ chế hoạt động của tế bào gốc trong y học tái tạo

Đây là câu hỏi khiến nhiều người tò mò, câu trả lời nằm ở cơ chế tái tạo và biệt hóa độc đáo mà hiếm loại tế bào nào khác có được:

• Khả năng tự tạo (self-renewal): Khi phân chia, tế bào gốc có thể tạo ra bản sao giống hệt chính nó, đảm bảo nguồn cung lâu dài
• Khả năng biệt hóa (differentiation): Trong môi trường thích hợp, chúng biến đổi thành các loại tế bào chuyên biệt để thay thế tế bào bị tổn thương

Có thể dễ hiểu hơn, khi bị nhồi máu, tế bào cơ tim chết đi không có khả năng tái sinh. Nếu đưa tế bào gốc vào, chúng có thể biệt hóa thành tế bào cơ tim mới, giúp phục hồi một phần chức năng tim.

Ngoài ra tế bào gốc còn tiết ra các yếu tố sinh trưởng và cytokine, góp phần giảm viêm, kích thích mạch máu mới và thúc đẩy quá trình làm lành tổn thương ở cơ thể. Tế bào gốc được ứng dụng trong nhiều lĩnh vực từ tái tạo da, điều trị chấn thương xương khớp, hỗ trợ bệnh thoái hóa thần kinh.

Tế bào gốc có thực sự chữa được bách bệnh?

Trên các diễn đàn và quảng cáo, không ít nơi giới thiệu tế bào gốc như một thảo dược có thể chữa khỏi mọi loại bệnh, từ tiểu đường, tim mạch đến ung thư hay làm đẹp da. Nhưng liệu điều này có đúng với thực tế?

Giải thích rõ hơn, tế bào gốc không phải thuốc tiên. Hiện nay mới chỉ có một số bệnh được cơ quan y tế Thế giới (WHO) và FDA Hoa Kỳ công nhận điều trị bằng tế bào gốc, điển hình như ghép tế bào gốc tạo máu trong bệnh bạch cầu. Các lĩnh vực khác vẫn đang trong quá trình nghiên cứu, thử nghiệm lâm sạch.

Khái niệm chữa bách bệnh thường bị thổi phồng bởi hoạt động quảng cáo thương mại. Trên thực tế, tế bào gốc chỉ mang lại tiềm năng lớn, chứ chưa thể khẳng định là giải pháp chữa khỏi tất cả các loại bệnh. Khoa học cần có thời gian, bằng chứng lâm sàng rõ ràng và kiểm soát rủi ro trước khi áp dụng để chữa khỏi bất cứ loại bệnh nào.

Do đó khi nghe đến các liệu trình dùng tế bào gốc để chữa bệnh, người bệnh cần tỉnh táo và tìm hiểu kỹ nguồn gốc, cơ sở y tế được cấp phép.

Những bệnh lý đã được nghiên cứu ứng dụng tế bào gốc

Đây không phải danh sách chữa khỏi hoàn toàn, mà là minh chứng cho khả năng y học đang phát triển, có khả năng hỗ trợ bệnh:

• Bệnh huyết học (bạch cầu, thiếu máu): Ghép tế bào gốc tạo máu từ tủy xương hoặc máu cuống rốn là phương pháp đã được áp dụng lâm sàng từ nhiều năm nay.
• Bệnh tim mạch: Nghiên cứu cấy ghép tế bào gốc vào cơ tim sau nhồi máu cho thấy cải thiện chức năng tim nhất định
• Thoái hóa thần kinh (Parkinson, Alzheimer): Tế bào gốc thần kinh được thử nghiệm nhằm thay thế tế bào thần kinh bị mất. Kết quả bước đầu hứa hẹn nhưng còn cần nhiều thời gian
• Tiểu đường type 1: Thử nghiệm sử dụng tế bào gốc để tạo tế bào beta tuyến tụy sản xuất insulin. Đây là hướng đi đang thu hút nhiều sự chú ý
• Chấn thương xương khớp, thoái hóa khớp: Tiêm tế bào gốc trung mô giúp giảm đau và phục hồi mô sụn
• Thẩm mỹ và trẻ hóa: Tế bào gốc được ứng dụng trong tái tạo da, trị sẹo, hỗ trợ chống lão hóa.

Tương lai của tế bào gốc sẽ mở ra nhiều cơ hội, nhưng đi kèm với đó là trách nghiệm khoa học và sự kiên nhẫn chờ đợi. Đây không phải là phép màu mà là hành trình dài của y học.