ADHD không đơn giản là “tăng động” thực chất tâm trí họ đang bị quá tải

Đằng sau sự bốc đồng, đãng trí hay “mất tập trung” ở người mắc ADHD là một cuộc chiến âm thầm trong nội tâm mà họ phải đối mặt mỗi ngày. Việc hỗ trợ người ADHD không chỉ nằm ở lời khuyên “cố gắng tập trung hơn” hay “lên kế hoạch rõ ràng hơn”, mà bắt đầu từ sự thấu hiểu sâu sắc về cách não bộ của họ vận hành. Trong phần này, chúng ta sẽ cùng khám phá những cách tiếp cận hiệu quả, đầy cảm thông để đồng hành cùng người ADHD, từ gia đình, giáo viên, đến môi trường làm việc và cộng đồng.

Tâm trí người bị ADHD hoạt động như thế nào?

Nhiều người vẫn nghĩ ADHD chỉ đơn giản là việc không thể ngồi yên, chạy nhảy liên tục hay thiếu tập trung trong lớp học. Nhưng thực chất, bên trong đầu người mắc ADHD lại là cả một thế giới hỗn độn không ngừng nghỉ, nơi mà mọi suy nghĩ, hình ảnh và âm thanh đều được tiếp nhận và suy nghĩ lặp đi lặp lại đến mức quá tải.

Với người bình thường, việc suy nghĩ và xử lý thông tin diễn ra có trình tự, có lọc lựa. Còn với người ADHD, não bộ gần như không có nút “tắt”, và điều này khiến họ luôn cảm thấy mệt mỏi, căng thẳng và quá tải tinh thần.

Ở một số người mắc ADHD, khi họ nghĩ đến một kỷ niệm, tâm trí không chỉ “nhớ lại” mà chiếu nguyên vẹn như một đoạn phim sống động, từng tiếng động, cảm giác, thậm chí cả mùi hương. Chính vì vậy, những gì người ngoài gọi là “hay quên” hay “bị phân tâm” thực ra là hệ quả từ việc não bộ xử lý quá nhiều thứ cùng lúc, chứ không phải do thiếu quan tâm.

Vì sao ADHD gây ra tình trạng quá tải nhận thức?

ADHD không phải là vấn đề ở hành vi, mà là sự rối loạn trong cơ chế vận hành của não bộ, cụ thể là vùng vỏ não trước trán, nơi chịu trách nhiệm về sự tập trung, kiểm soát hành vi và điều chỉnh cảm xúc.

Khi vùng này hoạt động kém hiệu quả, người ADHD gặp khó khăn trong việc:

• Sắp xếp và ưu tiên các suy nghĩ
• Chọn lọc đâu là thông tin quan trọng
• Giữ sự chú ý vào một việc trong thời gian dài
• Tự điều chỉnh phản ứng cảm xúc hoặc hành động bốc đồng

Một yếu tố quan trọng khác là dopamine, đây là chất dẫn truyền thần kinh liên quan đến động lực, thường bị suy giảm ở người ADHD. Chính vì thế, họ khó duy trì sự quan tâm với các hoạt động nhàm chán, nhưng lại cực kỳ nhạy cảm với các kích thích mạnh hoặc mới lạ. Hệ quả là họ có thể bị choáng ngợp chỉ vì có quá nhiều lựa chọn, mà không biết bắt đầu từ đâu.

Khi những tác động nhỏ cũng trở thành vấn đề gây rối loạn nội tâm

Người ADHD không phải là “yếu đuối”, họ chỉ phản ứng mạnh với những kích thích mà người khác không cảm nhận rõ. Đây là hiện tượng “quá tải cảm giác” khi não bộ tiếp nhận quá nhiều tín hiệu cùng lúc và không thể xử lý nổi.

Một vài ví dụ quen thuộc:

• Một văn phòng có tiếng quạt chạy, ánh sáng đèn huỳnh quang và tiếng gõ bàn phím cũng đủ khiến họ “đơ” hoàn toàn.
• Một đoạn nhạc nền video có âm lượng to bất thường khiến họ không thể tiếp tục xem.
• Một buổi trò chuyện trong quán cafe có quá nhiều tiếng người khiến họ cảm thấy lo âu, lạc lối và muốn thoát ra ngay.

Không chỉ kích thích bên ngoài, nội tâm người ADHD cũng rất dễ bị “overload”. Một câu hỏi đơn giản như “Tối nay ăn gì?” cũng có thể khiến họ quá tải thông tin, bởi não họ bắt đầu tính toán từng lựa chọn, từng hệ quả, từng chi tiết nhỏ nhất và không thể ra quyết định.

Làm thế nào để hiểu và hỗ trợ người bị ADHD tốt hơn?

Để sống cùng với ADHD, điều quan trọng nhất không phải là làm cách nào để chữ khỏi hoàn toàn, mà là tạo ra môi trường hỗ trợ để họ phát huy tiềm năng và giảm cảm giác bị choáng ngợp.

• Tôn trọng sự khác biệt: Người ADHD không “lười” hay “vô trách nhiệm”. Họ chỉ cần phương pháp tiếp cận khác.
• Giảm bớt kích thích không cần thiết: Giúp họ tổ chức lại không gian làm việc, chỉ cần không gian đơn giản, ít màu sắc, ít âm thanh lạ.
• Chia nhỏ nhiệm vụ: Thay vì yêu cầu “hoàn thành tất cả”, hãy chia thành từng bước đơn giản với thời gian cụ thể.
• Sử dụng công cụ hỗ trợ: Ghi chú, hẹn giờ, app nhắc việc, lịch trình dán tường, những thứ này giúp não ADHD giảm tải.
• Khích lệ và công nhận: Mỗi thành công nhỏ, mỗi nỗ lực, dù người ngoài thấy “tầm thường” nhưng đều cần được ghi nhận.

Đặc biệt, người ADHD rất nhạy cảm với lời chê bai. Điều này khiến họ nghi ngờ chính mình, và dễ mất động lực. Hãy thay vào đó là sự lắng nghe, thấu hiểu và kiên nhẫn.

TÓM LẠI

ADHD không đơn thuần là “tăng động”. Đó là một dạng hoạt động quá mức của não bộ, nơi mà mọi tín hiệu từ cảm giác, hình ảnh, đến suy nghĩ đều diễn ra đồng thời, như một cơn bão không có nút dừng.

Để hiểu người ADHD là học cách cảm nhận thế giới từ bên trong họ, chứ không chỉ nhìn từ bên ngoài. Để giúp đỡ họ, chúng ta cần sự thấu cảm, linh hoạt, và kiên nhẫn.